Voor het te laat is: een meerjarig project om één van de meest bedreigde schildpadden van de wereld te redden (Cyclanorbis elegans), een projectbeschrijving door Luca Luiselli.1,2,3
1 Institute for Development, Ecology, Conservation and Cooperation, via G. Tomasi di Lampedusa 33, I-00144 Rome, Italy. Emails:
2 Department of Applied and Environmental Biology, Rivers State University of Science and Technology, P.M.B. 5080, Port Harcourt, Nigeria
3 Department of Zoology, University of Lomé, Lomé, Togo. Email:
Wij weten allemaal dat land- en waterschildpadden al tientallen jaren onderwerp zijn van aan een zeer grote crisis door gelijktijdige overbejaging en het verlies van leefgebied. De meeste aandacht wordt gegeven aan de Aziatische soorten (de zogenoemde Aziatische schildpaddencrisis), maar de globale status van schildpadden in Afrika is beslist niet beter. De rugvlekweekschildpad, Cyclanorbis elegans (familie Trionychidae), is de grootste weekschildpad in Afrika (tot meer dan 80 cm groot) en is een zeer aquatische soort die historisch gezien voorkomt in de grote rivieren van de Sahelo-Soedanese gordel van de Mole rivier in Noord-Ghana tot de Sobar rivier in Zuid-Soedan, Afrika (Baker et al., 2015, 2016).
Informatie over hun ecologie en natuurlijke leefwijze zijn nauwelijks beschikbaar. Hun vlees en de kraakbenige delen van het schild worden gegeten in Ghana en in Zuid-Soedan en waarschijnlijk wordt de soort overal waar ze voorkomt bejaagd voor haar vlees. Dit is een soort die op de rode lijst van IUCN als ‘kritiek bedreigd’ (critically endangered; CR) opgenomen is. Er zijn geen levende individuen in gevangenschap, minder dan 10 individuen zijn in het wild waargenomen tussen 1966 en 2016, en het is één van de vijf meest bedreigde schildpaddensoorten in de wereld (Turtle Conservation Coalition, 2018). De laatst bekende schildpad in gevangenschap stierf in 2012 in een privécollectie in de Verenigde Staten en, ondanks uitgebreid onderzoek, zijn er geen aanwijzingen dat de schildpad niet uitgestorven is in hun gehele leefgebied in West- en Centraal-Afrika. Sterker nog, er is zonder succes uitgebreid gezocht in het gehele historische leefgebied in West- en Centraal-Afrika (1996-2016) totdat de auteur van deze tekst (Luiselli) en zijn medewerkers van de Universiteit van Juba in Zuid-Soedan (geleid door Demaia) een zoektocht uitvoerden langs de Witte Nijl, en daar niet alleen (in augustus 2017) de soort herontdekten aan de hand van een enorm vrouwtje, maar in totaal, tot op heden, 23 individuen vonden. Deze schildpadden werden gemeten en er werden gegevens verzameld over het leefgebied op de plekken waar ze gevangen werden.
/Cyclanorbis4.jpg)
Luca Luiselli met een Cyclanorbis elegansWat ook geweldig nieuws is, is dat wij de soort ook in een heel smal gebied in Noord-Uganda ontdekten – en nu kunnen we dus voorzichtig wat meer optimistisch zijn over het treurige heden en de toekomst van deze grote schildpad. De fantastische ontdekking van de schildpad in Uganda gebeurde in augustus 2017, nadat er een potentieel interessant gebied was geïdentificeerd, gebaseerd op interviews met vissers en op model-analyses, waarbij de nu bekende plekken in Zuid-Soedan werden gebruikt om te voorspellen wat de mogelijke verspreiding in Uganda zou kunnen zijn.
Wat ook heel interessant is, is dat ons onderzoek uitwees dat deze schildpadden relatief uniek zijn in hun nestgedrag: zij leggen hun eieren elk jaar op dezelfde kleine stranden. Helaas maakt dat het voor lokale vissers heel makkelijk om de zich voortplantende vrouwtjes te doden en hun eieren te verzamelen. De vissers in de lokale gemeenschappen geven aan dat de soort extreem zeldzaam is, en daarom extra waardevol voor de Chinese expats die in de regio wonen. Helaas is de hoge prijs van het schildpaddenvlees een enorme bedreiging voor de toekomstige overleving van deze ongelooflijke zeldzame soort. Daarom blijkt het cruciaal om ons onderzoek voort te zetten in deze regio in Zuid-Soedan in de jaren 2022-2024 met als doel te ontdekken of er nog meer individuen overgebleven zijn van deze kritiek bedreigde soort, om hun nestplekken te beschermen, en om nieuwe populaties te ontdekken door nieuwe gebieden in het extreme zuiden van het land te onderzoeken. We hebben daarom een lange termijn veldproject ontwikkeld dat in zijn verschillende fasen is gesponsord door National Geographic, Rainforest Trust, Mohamed Bin Zayed Species Conservation Fund, Turtle Conservation Fund, Quarters for Conservation en de Turtle Survival Alliance. Het project wordt door mijzelf geleid, en uitgevoerd in nauwe samenwerking met het Instituut voor Ontwikkeling, Ecologie, Natuurbehoud en Samenwerking (Rome, Italië), de Universiteit van Juba (Zuid-Soedan), en de Turtle Survival Alliance (Verenigde Staten).
Het hoofddoel van het voortgaande project is het voorkomen van het uitsterven van één van de meest bedreigde schildpadsoorten van de wereld (Cyclanorbis elegans).
De specifieke doelen van het project, voor de jaren 2022-2024, zijn:
- omschrijven van de bekende potentiele verspreiding van de soort in Zuid-Soedan;
- verzorgen van effectieve bescherming van de drie enige bekende nestlocaties, die jaarlijks door verschillende vrouwelijke schildpadden worden gebruikt;
- doorgaan met het uitvoeren van bewustzijnscampagnes bij lokale gemeenschappen en overheidsorganen, om de lokale bescherming van deze buitengewoon zeldzame soort te vergroten;
- vergroten van het publieke en institutionele bewustzijn over de doelsoort, zowel in Zuid-Soedan als elders, door een technische workshop te organiseren met internationale specialisten, die niet alleen zou(den) moeten functioneren als een technische adviescommissie, maar ook als platform om het grotere publiek te bereiken;
- creëren van een beschermd gebied met als expliciet doel het veiligstellen van een wild reservaat voor de overleving van de doelsoort. Het is hier belangrijk om te noemen dat de drie bekende nestplaatsen ver weg liggen van enig beschermd gebied, en deze zijn tot op heden dus op geen enkele manier beschermd;
- creëren van een in-situ soortbeschermingscentrum, met als doel het opkweken en herintroduceren van Cyclanorbis elegans.
/Cyclanorbis2.jpg)
Het originele habitat van Cyclanorbis elegans./Cyclanorbis8a.jpg)
Een volwassen Cyclanorbis elegans.Helaas is het duur en logistiek moeilijk om ons project voort te zetten, ondanks dat we in Noord-Uganda nog een paar plekken kennen die op basis van modelanalyses zijn voorspeld als ‘geschikt’ voor de aanwezigheid van de soort – deze locaties moeten nodig onderzocht worden in 2022-2023. Daarom is het heel belangrijk om extra financiering te ontvangen als we de toekomst van deze soort veilig willen stellen. De komende twee jaar, als de financiering dat toelaat, zijn we van plan om nog tenminste vijf veldonderzoeken uit te voeren, elk gedurende 10 dagen, in Noord-Oeganda langs de Witte Nijl en in de omringende moerassen en meren. Deze veldonderzoeken zijn puur bedoeld om te zoeken naar de soort (en andere schildpaddensoorten die mogelijk in het gebied leven), en ze worden uitgevoerd door middel van standaard methodes: (a) observatietochten bij daglicht, te voet en per kano om te zoeken naar zonnende schildpadden; (b) systematische inspecties van visnetten en bezoeken aan lokale markten om te zien of er gehandeld wordt in de dieren; (c) gebruik van speciale schildpaddenvallen op geschikte plekken; (d) gedetailleerde interviews met vissers om eventuele schildpadden die zij of andere mensen houden, te lokaliseren. Wij hopen nieuwe plekken te ontdekken waar Cyclanorbis elegans voorkomt, en ook hopen wij grote stappen te maken in het opbouwen van samenwerking met lokale gemeenschappen en lokale jeugd, om samen keihard te werken aan een positieve toekomst van de soort.
De NBSV heeft besloten om dit belangrijke project, waarbij elke cent direct bijdraagt aan het voortbestaan van Cyclanorbis elegans, als beschermingsproject voor 2022 te kiezen. Wij danken u heel hartelijk voor uw bijdrage: uw donatie draagt heel direct bij aan het voortbestaan van een kritiek bedreigde schildpaddensoort.